BRZEZINY
Nazwa tej miejscowości powstała od nazwiska tutejszych rycerzy Brzezińskich, których po białorusku zwano Berezynskij. Obecnie istnieje tylko wieś Brzeziny Janowięta, lecz w przeszłości istniały jeszcze oddzielne osady Brzeziny Niedźwiadki i Brzeziny Wytrykusy, jest to pozostałość po okolicy szlacheckiej Brzeziny, czyli zespole osiedli zamieszkałych przez drobną szlachtę.
Brzeziny powstały zapewne w końcu XV wieku. Była to niewielka osada drobnoszlachecka. Pierwsze dokumenty pisane o Brzezinach pochodzą z 1523 roku. Właśnie z tego roku zachował się dokument książęcy, w którym „bielscy ziemianie Berezyńskije otrzymali list na ziemię pozostałą po stryju Andrzeju Berezyńskim”. List ten zapewne otrzymali rycerze Jan i Maciej lub ich potomkowie. Bardziej szczegółowe dane pochodzą z 1528 roku i spisu podatkowego ziemi bielskiej. W tym czasie cała miejscowość Brzeziny Janowięta została zapisana, jako Seło Berezyńskich Janowiat zemiane (patrz aneks), w tym czasie ziemia bielska należała do Wielkiego Księstwa Litewskiego i stąd nazwa pisana w języku ruskim, oficjalnym języku Księstwa[1].
W tej wsi mieszkało zaledwie dwóch rycerzy (prawdopodobnie z rodzinami), byli to Mikołaj Janowicz i Paweł Janowicz, zapewne bracia – potomkowie Jana[2].
W pobliżu tej wsi istniała też mała osada zwana Seło Berezyńskoho Wytrykusza. Mieszkał tu tylko jeden szlachcic Mikołaj Maćkowicz, syn Macieja, który zapewne pełnił funkcję dozorcy kościelnego (zakrystian, świątnik, skarbny parafii), gdyż takich ludzi zwano wytrykusami. Istniała jeszcze jedna osada Seło Chrosiańka Bereźnicka, zamieszkała przez dwie rodziny; Michała Janowicza i Jakuba Koska[3].
W parafii dołubowskiej istniały ówcześnie w sumie cztery osiedla drobnoszlacheckie, zamieszkałe przez szlachtę katolicką, oprócz trzech osad Brzeziny była jeszcze osada Wojencza. W sumie, według przeglądu pospolitego ruszenia z 1528 roku, mogły one wystawić 7 konnych jeźdźców (z toie Parafei 7 koney)[4].
Tutejsi rycerze uczestniczyli w życiu politycznym Podlasia. W 1569 roku większość rycerstwa bielskiego stawiała się w Bielsku i przysięgała wierność nowemu władcy, królowi polskiemu, wśród nich byli też rycerze z Brzezin.
W czasie spisu podatkowego z 1591 roku parafia dołubowska została spisana łącznie z parafią brańską, według tego spisu we wsiach Malinowo i Brzeznicza uprawiano ówcześnie 11 włók szlacheckich, czyli włók uprawianych własnoręcznie przez szlachtę, ponadto było tu 6 włók uprawianych przez chłopów poddanych, oraz ośmiu ogrodników (czyli zagrodników, ubogich chłopów), funkcjonował tu ponadto młyn[5].
W tych źródłach z drugiej połowy XVI wieku nie wyróżniano poszczególnych części Brzezin, jednak w miarę rozwoju wsi powstały różne części osady, niektóre z nich nazwano już wcześniej. W źródłach z XVII wieku pojawia się nowe osiedle zwane Brzeźniki Małe, powstała ono w lesie zwanym Niedźwiedźczyzna i stąd od XVIII wieku zwano ją Brzeziny Niedźwiadki. Była to niewielka osada, licząca zaledwie kilka zabudowań. Specyfiką osiedli drobnoszlacheckich w tym okresie było to, że często powstawały i równie często zanikały.
Na mapach z końca XVIII wieku zaznaczono tylko jedną wioskę o nazwie Brzeziny, jednak dzieliła się ona na mniejsze części: Janowięta, Niedźwiadki i Wytrykusy. Słownik Geograficzny z końca XIX wieku podaje jeszcze istnienie wsi Brzeziny Chrzczony, jest to jedyne źródło podające taką wioskę, być może pod tą nazwą kryła się osada Niedźwiadki, która w tym czasie istniała, lecz Słownik z 1880 roku jej nie wykazywał[6].
Według danych z 1896 roku w Brzezinach Janowiętach notowano 25 domów oraz 66 mężczyzn i 67 kobiet. Pobliska osada Brzeziny Niedźwiadki liczyła zaledwie 4 domy, 14 mężczyzn i 13 kobiet[7].
W dodatku do Słownika Geograficznego z pierwszych lat XX wieku podawano już tylko dwie wsie Janowięta i Niedźwiadki. W sumie miały one liczyć 72 dziesięcin ziemi (1 dziesięcina około 1 ha). Należały do gminy Grodzisk[8], tylko te dwie osady dotrwały do XX wieku. W tym źródle nie wspomina się już Wytrykusów ani wsi Chrzczony. W tym okresie Niedźwiadki były już niewielkie i z czasem stały się częścią Janowięt.
Spis powszechny z 1921 roku wyróżnia Niedźwiadki oraz Janowięta, lecz spisano je łącznie, co świadczy o postępującym łączeniu się wsi. W sumie liczyły one ówcześnie 31 domów i 168 mieszkańców, wszyscy podali narodowość polską i wiarę katolicką[9].
[1] Źródła Dziejowe, tom XVII/1, opisane przez A. Jabłonowskiego, Warszawa 1910, tom XVII/1, s. 222.
[2] Tamże.
[3] Tamże.
[4] Tamże.
[5] Tamże, s. 150.
[6] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Wawelskiego. Tomy I-XIV, tom I, s. 417.
[7] Jaszczołt T, Gmina Grodzisk k. Siemiatycz, Grodzisk 2004, s. 129.
[8] Słownik Geograficzny...., tom XV/1, s. 246.
[9] Skorowidz miejscowości Rzeczpospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 IX 1921 roku, województwo białostockie,. Warszawa 1925, s. 25.